İş Kanunu ve Diğer Kanunlara Tabi Çalışanların Tazminat Hakları

1. 1. Kıdem Tazminatı
      • Kıdem Tazminatı hakkı 4847 sayılı İş Kanunu’na tabi çalışanlar için düzenlenmiş iken, Borçlar Kanunu’na tabi çalışanlar için söz konusu olamamaktadır. Ancak, Borçlar Kanunu kapsamına giren bir çalışan için toplu iş sözleşmesi ile veya bireysel iş sözleşmesine eklenecek madde ile kıdem tazminatı hakkı kazanılabilir.
      • 5953 sayılı Basın İş Kanunu ile 854 sayılı Deniz İş Kanunu’nda da kıdem tazminatı düzenlemeleri bulunmaktadır, ancak bazı farklı hükümler içermektedirler. Şöyle ki, Basın İş Kanunu’nda tavan sınırlaması yoktur; Deniz İş Kanunu’nda vardır. Diğer yandan, İş Kanunu ve Deniz İş Kanunu’na göre kıdem tazminatından gelir vergisi kesilmez iken; Basın İş Kanunu’na göre 24 ayı aşmayan tutarlardan gelir vergisi kesilmez.
      • Kimler talep edebilir?
        • İş Kanunu’na tabi çalışanlar,
        • Basın İş Kanunu’na tabi çalışanlar,
        • Deniz İş Hukuku’na tabi çalışanlar.

• • • Deniz İş Kanunu’nda kıdem tazminatı hak ediş süresi aynı işveren ile 1 yıldır. Basın İş Kanunu’nda ise; mesleğe girişten itibaren işveren fark etmeden 5 yıldır (gazetecinin ölümü halinde bakmakla yükümlü olduğu kişilere 3 aylık kıdem tazminatı verilmesi hükmü vardır, ancak ölüm durumunda kıdem tazminatı hak edilememektedir). Ayrıca, aynı işveren altında Basın İş Kanunu’na tabi olmadan önce 4857 sayılı Yasaya göre çalışan kişinin önceki çalışmaları İş Kanunu kapsamında sona erdirilip sonraki kıdemler Basın İş kanununa göre hesaplanmalıdır. Tersi bir durumda ise, kıdem açısından sorun olmaz iken kıdem tazminatı hesaplamasında (tavanın aşılması farklılığından doğan) problemler çıkabilmektedir.
  • İhbar Tazminatı
    • Hem 4857 sayılı İş Kanunu ile 5953 sayılı Basın İş ve 854 sayılı Deniz İş Kanunları, hem de Borçlar Kanunu’na tabi işçiler için ihbar tazminatı hakkı vardır; ancak uygulama ve süreler farklıdır. Belirsiz süreli iş sözleşmelerinde söz konusudur.
    • Kimler talep edebilir?
      • Borçlar Kanunu’na tabi çalışanlar,
      • İş Kanunu’na tabi çalışanlar,
      • Basın İş Kanunu’na tabi çalışanlar,
      • Deniz İş Hukuku’na tabi çalışanlar.
    • İş Kanunu’nda; ihbar süresi, işi 6 aydan az sürmüş olan işçi için 2 hafta (14 gün), işi 6 aydan 1,5 yıla kadar sürmüş olan işçi için 4 hafta (28 gün), işi 1,5 yıldan 3 yıla kadar sürmüş olan işçi için 6 hafta (42 gün), işi 3 yıldan fazla sürmüş olan işçi için 8 hafta (56 gün). İhbar süresinin başlangıç tarihi, fesih bildiriminde belirtilen tarih veya karşı tarafa ulaştığı tarih, hangisi daha önceyse o tarihten itibaren işlemeye başlar.
    • Borçlar Kanunu’nda; hizmet sözleşmesi, bildirimin diğer tarafa ulaşmasından başlayarak; hizmet süresi 1 yıla kadar sürmüş işçi için 2 hafta; 1 yıldan 5 yıla kadar sürmüş işçi için 4 hafta ve 5 yıldan fazla sürmüş işçi için 6 hafta sonra sona erer.
    • Basın İş Kanunu’na göre işverenin feshinde ihbar süresi; sözleşmesi 5 seneye kadar sürmüş çalışan için ihbar süresi 1 ay, 5 sene ve daha fazla sürmüş çalışan için ise 3 aydır. Basın çalışanı feshi söz konusu ise; çalışan 1 ay önceden yazılı ihbarda bulunmak suretiyle iş sözleşmesini her zaman feshedebilir.
    • Deniz İş Kanunu’ndaki ihbar süreleri 4857 sayılı Yasa ile aynıdır.
  • İşe İade Talebi
    • 4857 sayılı İş Kanunu 18, 19, 20 ve 21’inci maddelerinde düzenlenmiştir. 5953 sayılı Basın İş Kanunu 6’ncı maddesinde 4857 sayılı Kanun ilgili maddelerine atıfta bulunularak yer almıştır.
    • İş Kanunu’na tabi iş güvencesi kapsamındaki çalışanlar ile Basın İş Kanunu kapsamında iş güvencesine giren çalışanlar için söz konusudur; Borçlar Kanunu ve Deniz İş Kanunu çerçevesinde işe iade pratiği bulunmamaktadır (Toplu iş sözleşmesi ile veya bireysel iş sözleşmesine eklenecek madde ile kıdem tazminatı hakkı kazanılabilir).
    • Kimler talep edebilir?
      • İş Kanunu’na tabi çalışanlar,
      • Basın İş Kanunu’na tabi çalışanlar,

• • • Belirsiz süreli sözleşmelerde geçerlidir.
  • Haksız Fesih Tazminatı
    • Borçlar Kanunu’nun 438’inci maddesinde düzenlenmiştir, diğer iş kanunlarında yer almamaktadır; ancak diğer iş kanunlarına da aşağıda belirtilen çerçevede uygulanabilir.
    •  Kimler talep edebilir?
      • Borçlar Kanunu’na tabi çalışanlar,
      • İş Kanunu’na veya Basın İş Kanunu’na tabi olsa dahi iş güvencesi kapsamı dışındaki çalışanlar (Borçlar Kanunu’na kıyasen),
      • Deniz İş Hukuku’na tabi çalışanlar (Borçlar Kanunu’na kıyasen).
    • Haksız fesih durumunda, işçinin 6 aylık ücretini aşmayacak şekilde ayrı bir tazminata hükmedilebilir. Sözleşmenin belirli veya belirsiz süreli olması fark etmez, ikisinde de talep edilebilir.
  • Bakiye Süre Tazminatı/Ücreti
    • Borçlar Kanunu’nun 438’inci maddesinde düzenlenmiştir, diğer iş kanunlarında yer almamaktadır; ancak diğer iş kanunlarına da aşağıda belirtilen çerçevede uygulanabilir.
    • Kimler talep edebilir?
      • Borçlar Kanunu’na tabi çalışanlar,
      • İş Kanunu’na veya Basın İş Kanunu’na tabi olsa dahi iş güvencesi kapsamı dışındaki çalışanlar (belirli süreli sözleşmeyle çalışanlar iş güvencesi kapsamı dışındadır) (Borçlar Kanunu’na kıyasen),
      • Deniz İş Hukuku’na tabi çalışanlar. (Borçlar Kanunu’na kıyasen).
    • İşverenin belirli süreli sözleşmelerde sözleşme süresine uyulmaması durumunda, bu sürelere uyulmuş olsaydı kazanabileceği miktarı tazminat olarak isteyebilir.
  • Kötü Niyet Tazminatı
    • İş Kanunu 17’nci maddesi, Borçlar Kanunu 434’üncü maddesi ile Deniz İş Hukuku 16’ncı maddesinde düzenlenmiştir. Basın İş Kanunu’nda doğrudan yer almasa da  iş güvencesi ile ilgili 4857 sayılı İş Kanunu’na yapılan atıf (madde 6) sebebiyle yer verilmiştir.
    • Kimler talep edebilir?
      • Borçlar Kanunu’na tabi çalışanlar,
      • İş Kanunu’na veya Basın İş Kanunu’na tabi olsa dahi iş güvencesi kapsamı dışındaki çalışanlar (belirli süreli sözleşmeyle çalışanlar iş güvencesi kapsamı dışındadır),
      • Deniz İş Hukuku’na tabi çalışanlar.
    • Hizmet sözleşmesinin fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda işveren, işçiye fesih bildirim süresine ait ücretin 3 katı tutarında tazminat ödemekle yükümlüdür. Sözleşmenin belirsiz süreli olması gerekir.
  • Haklı Fesih Tazminatı
    • Borçlar Kanunu 437’nci maddesinde düzenlenmiştir, 4857 sayılı İş Kanunu’nda bu şekilde yoktur (Madde 24/II ve 25/II’de işçi ve işverenin kusurlu hallerinden dolayı karşı tarafında haklı feshine yer verilmiştir, ancak işçi için tazminat var iken işveren hakkında bir tazminat talebine yer verilmemiştir). 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi olmayan çalışanlar faydalanamazken, Basın İş ve Deniz İş Kanunu’na tabi çalışanlar için geçerlidir.
    • Kimler talep edebilir?
      • Borçlar Kanunu’na tabi çalışanlar,
      • Basın İş Kanunu’na tabi çalışanlar (Borçlar Kanunu’na kıyasen),
      • Deniz İş Hukuku’na tabi çalışanlar (Borçlar Kanunu’na kıyasen).
    • Talepte bulunanın, sözleşme devam etseydi içinde bulunacağı (süresiz sözleşmelerde ihbar süresi sonundaki, süreli sözleşmelerde ise süre sonundaki) duruma getirilmesidir. Yani, örneğin işverenin kusuru nedeniyle işçi tarafından yapılan fesihlerde, süreli sözleşmenin işveren tarafından haklı nedene dayanmayan feshine bağlanan sonuçların (438’inci madde) uygulanması gerekmektedir.
    • Burada ayrıca 438’inci maddede düzenlenen haksız fesih tazminatına ayrıca hükmedilmez. 
    • İşveren tarafından işçinin kusuru nedeniyle yapılan fesihlerde ise; işverenin zararı, yeni bir işçi buluncaya kadar diğer işçilere yaptırmak zorunda kaldığı fazla çalışma ile ilgili giderler veya ikame işçiye yaptığı fazla ödemeler, kaçırılan sözleşme fırsatları nedeniyle uğradığı kazanç kaybı gibi kalemlerden oluşabilir. Sözleşmesi feshedilen işçiye ödenmeyen ücretin bu tutardan mahsup edilmesi gerektiği de açıktır.
  • İşçinin İşe Başlamama/Aniden İşi Bırakma Tazminatı
    • Borçlar Kanunu 439’uncu maddesinde düzenlenmiştir. İş Kanunlarında yoktur, Borçlar Kanuna tabi çalışanlar için geçerlidir. Ancak, doktrindeki bazı görüşlere göre; iş kanunlarındaki belirli süreli iş sözleşmelerinin işçi tarafından feshi ile belirsiz süreli iş sözleşmelerinin (bazı kısıtlamalar altında) işçi tarafından feshinde de söz konusu olabilecektir. 
    • İşçi, haklı sebep olmaksızın işe başlamadığı veya aniden işi bıraktığı takdirde işveren, aylık ücretin dörtte birine eşit bir tazminat isteme hakkına sahiptir.
    • İşveren bu tazminatı 30 gün içinde dava veya takip yoluyla kullanmak zorundadır. Hak düşürücü nitelikte olan bu süre, işçinin işe başlaması gereken gün ya da işi bıraktığı gün işlemeye başlayacaktır. Ancak işveren, işçiye karşı olan bu tazminat alacağını takas yoluyla da kullanabilecektir.
  • Ölüm Tazminatı
    • Borçlar Kanunu 440’ıncı maddesinde düzenlenmiştir. 4857 sayılı İş Kanunu ile Deniz İş Kanunu’nda ölüm tazminatı düzenlemesi yoktur, ancak işçi lehine değerlendirmeye alınabilir. Diğer yandan, Basın İş Kanunu 18’inci maddesinde de işçinin ölümü halinde 3 aylık ücret kadar bir ölüm tazminatı ödeneceği hükmüne yer verilmiştir.
    • Kimler talep edebilir?
      • Borçlar Kanunu’na tabi çalışanlar,
      • İş Kanunu’na tabi çalışanlar (Borçlar Kanunu’na kıyasen),
      • Basın İş Kanunu’na tabi çalışanlar,
      • Deniz İş Hukuku’na tabi çalışanlar (Borçlar Kanunu’na kıyasen).
    • Borçlar Kanunu’ndaki düzenlemeye göre; işçinin ölümüyle işveren, işçinin sağ kalan eşine ve ergin olmayan çocuklarına, yoksa bakmakla yükümlü olduğu kişilere, ölüm gününden başlayarak 1 aylık; hizmet ilişkisi 5 yıldan uzun bir süre devam etmişse, 2 aylık ücret tutarında bir ödeme yapmakla yükümlüdür. Çıplak ücret üzerinden hesaplanır.

Tablo: Ülkemizde Çalışma Hayatında Farklı Kanunlara Tabi Çalışanların Tazminat Hakları

YAZAR : TUFAN BAT ( KURUCU ORTAK, İŞ & SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU VE BORDROLAMA YÖNETİCİSİ)